شکاف کام و شکاف لب چیست؟
شکاف کام و لب از جمله شایع ترین ناهنجاری های مادرزادی هستند که در اوایل جنینی در حالی که بچه درون شکم مادر در حال رشد است اتفاق می افتد. این شکاف در نتیجه عدم وجود بافت کافی در منطقه دهان یا لب و عدم جوش خوردن بافت ها به یکدیگر بوجود می آید. شکاف لب به برش در لب بالا گفته می شود. این جدایی در بافت ها اغلب از پایه بینی فراتر می رود و استخوان های فک و لثه بالا را نیز در بر می گیرد. شکاف کام به وجود بریدگی در سقف دهان گفته می شود که سخت کام (بخش استخوانی جلوی سقف دهان) یا نرم کام (بخش نرم عقب سقف دهان) را درگیر می کند.
شکاف کام و لب ممکن است در یک طرف یا دو طرف دهان بوجود بیاید. از آنجا که لب ها و کام به صورت مجزا رشد می کنند ممکن است شکاف کام و لب هر یک به تنهایی یا با هم ایجاد شوند. بسته به وسعت شکاف موجود، بیماران ممکن است مشکلات پیچیده ای در ظاهر چهره، غذا خوردن، مجرای تنفسی، شنوایی و گفتار داشته باشند.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
درمان شکاف کام و لب در سنین مختلف
درمان بیمارانی که شکاف کام و لب دارند به درمان طولانی مدت ارتودنسی و نیز جراحی نیاز دارند. به همین دلیل درمان کامل آن با همکاری متخصصان چند رشته انجام می شود تا از نظر زیبایی، عملکرد و دوام به بهترین نتایج دست پیدا کنند. این متخصصان عبارتند از متخصص اطفال، جراح زیبایی و ترمیمی، جراح فک و صورت، متخصص گوش و حلق و بینی، ارتودنتیست، گفتار درمانگر، دندانپزشک اطفال، دندانپزشک زیبایی و روانشناس. درمان ارتودنسی و جراحی این بیماران گسترده است و از بدو تولد آغاز می شود و تا بزرگسالی ادامه دارد، زمانی که رشد اسکلت ناحیه کرانیو فاشیال craniofacial به پایان رسیده باشد. نقش ارتودنتیست در زمان بندی و نیز روند درمان از نظر مدیریت کل تیم حائز اهمیت است.
در بیماران دارای شکاف کام و لب، مال اکلوژن ارتودنتیک می تواند با نقص های بافت نرم، یا نقایص اسکلتی یا دندانی مرتبط باشد. برخی دیگر از مشکلات ارتودنتیک شکاف مستقیماً به خود بد شکلی شکاف مرتبط هستند، از جمله ناپیوستگی استخوان آلوئولار، عدم وجود دندان یا وجود دندان های بد شکل. دیگر جنبه های مال اکلوژن نسبت به جراحی های لازم برای اصلاح بد فرمی لب، بینی، استخوان آلوئولار و کام در درجه دوم قرار دارند. ممکن است از سه زاویه (قدامی- خلفی، عرضی و عمودی) مال اکلوژن وجود داشته باشد. ارتودنتیست برای مداخلات ارتودنتیک در زمان درست باید تصمیمات حیاتی بگیرد و اهداف درمان برای هر اقدام را الویت بندی کند. برای دستیابی به بهترین نتیجه، فرایند درمان در چهار مرحله انجام می شود.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
درمان در طول نوزادی
قرن ها برای درمان شکاف کام و لب از شیوه ارتودپدی پیش از جراحی نوزاد استفاده میشده است. قالب گیری نازو آلوئولار (NasoAlveolar Molding (NAM)) روشی است که در آن پیش از اقدام به جراحی از استخوان آلوئولار، لب و بینی نوزاد قالب تهیه می شود. اولین قالب طی هفته نخست پس از تولد تهیه می شود و ابزار NAM در طول هفته دوم کار گذاشته می شود. این ابزار دو بخش دارد: یک بخش دهانی و یک بخش مربوط به بینی. بخش دهانی کمک می کند دو طرف شکاف به یکدیگر نزدیک تر شوند و بخش مربوط به بینی به قالب گیری از غضروف تیغه معیوب وسط بینی کمک می کند و قرینگی آن را افزایش می دهد. این تکنیک از جهات مختلفی مفید است. صاف شدن استخوان آلوئولار، لب و بینی به جراح کمک می کند به نتایج بهتری دست پیدا کند.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
درمان در طول دوره رشد دندان های شیری
در طول این دوره، هدف یادگیری گفتار عادی است، که توسط گفتار درمانگر و متخصص آسیب شناسی و جراح انجام می شود. طی این مرحله، بیمار از نزدیک تحت نظر گفتار درمانگر قرار می گیرد. بسته به تشخیصی که از مشکلات گفتاری داده می شود ممکن است بیمار به گفتار درمانی نیاز نداشته باشد. یکی دیگر از جنبه های مهم درمان در طول این دوره عبارت است از مراجعه منظم به دندانپزشک اطفال است تا از بروز پوسیدگی دندان پیشگیری شود.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
درمان در طول دوره واسط دندانی
در طول این دوره بیمار به تدریج برای جراحی پیوند استخوان آلوئولار ثانویه (SABG) آماده می شود. این جراحی عموماً در سنین ۸-۹ سالگی انجام می شود. توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی (CBCT) با اشعه محدود برای شناسایی نقص شکاف و نیز موقعیت دندان های دائم در کنار شکاف فوق العاده کمک کننده خواهد بود. مهمترین فواید پیوند استخوان آلوئولار عبارتند از: ۱) فراهم آوردن استخوان کافی برای بیرون آمدن دندان های جانبی مرکزی و دندان های نیش فک بالا، ۲) فراهم آوردن استخوان کافی و بافت نرمی که اطراف دندان های کنار شکاف را پوشش می دهند، ۳) بستن فیستول دهانی- بینی برای جلوگیری از خروج هوا و یا نشت مایعات و غذا از راه آن، ۴) ترمیم تیغه آلوئولار در منطقه شکاف، که از این طریق جابجایی دندان ها از طریق درمان ارتودنسی و نیز کاشت ایمپلنت های دندانی امکان پذیر خواهد شد، ۵) به ثبات رساندن اجزاء فک بالا در بیمارانی که در دو سمت بینی خود شکاف دارند.
ناهماهنگی در شکل قوس ماگزیلاری (فک بالا) یا گستردگی شکاف از عرض باید پیش از SABG بهبود یابند. جراح و ارتودنتیست به صورت همزمان با یکدیگر کار می کنند تا محدودیت های آناتومیک گسترش شکاف ماگزیلاری پیش از جراحی را مشخص نمایند. این کار ضروری است، زیرا گسترش بیش از حد آن می تواند موجب ایجاد فیستول دهانی- بینی یا بروز نقصی شود که درمان آنها از محدوده جراحی خارج است.
درمان در طول دوره رشد دندان های دائم
بسته به شدت مال اکلوژن موجود در بیماران دارای شکاف کام و لب، درمان آنها به سه دسته تقسیم می شود.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
بیماران بدون نقص اسکلتی
در این بیماران هیچ ناهماهنگی اسکلتی وجود ندارد و درمان ارتودنسی تنها به جابجایی دندان ها محدود می شود. بیمارانی که تنها شکاف لب و استخوان آلوئولار دارند، یا تنها نرم کام آنها دارای شکاف است جزء این دسته هستند و مشکل آنها با استفاده از ابزارهای ثابت ارتودنسی برطرف خواهد شد. مال اکلوژن دندانی در این دسته بیماران به کراس بایت خفیف قدامی و خلفی، چرخش یا کج بودن دندان ها، یا عدم وجود دندان در قسمت های دندان های جانبی مرکزی قوس دندانی و کنار شکاف محدود می شود. کراس بایت قدامی خفیف با بریس (براکت ها و سیم های کمانی) و کراس بایت خلفی با کواد هلیکس متحرک (removable quad helix) برطرف می شوند.
برای جبران جای خالی دندان هایی که وجود ندارند نیز می توان از ایمپلنت دندانی استفاده کرد یا با کمک درمان ارتودنسی دندان های نیش را جابجا کرد تا در جای دندان های lateral incisor قرار گیرند سپس با کانتورینگ ظاهر آنها را به شکل دندان های جانبی دندان های مرکزی در آورد. طی دوره درمان فعال ارتودنسی این جای خالی را می توان با استفاده از یک دندان مصنوعی پر کرد تا پس از تکمیل دوره درمان، ایمپلنت به جای آن قرار گیرد.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
بیماران دارای نقص اسکلتی خفیف
در این دسته بیماران ناهماهنگی خفیفی در اسکلت صورت بیمار مشاهده می شود که از طریق کاموفلاژ (ارتودنسی جبرانی) مال اکلوژن با جابجایی ارتودنتیک دندان ها به تنهایی قابل حل خواهد بود.
درمان لب شکری یا شکاف کام و لب
بیماران دارای نقص متوسط تا شدید اسکلتی
در این دسته از بیماران بهترین نتایج را می توان از راه ترکیب درمان های جراحی و ارتودنسی بدست آورد. بسته به وخامت مشکل ممکن است بیمار تنها به جراحی فک بالا یا ترکیبی از جراحی هر دو فک نیاز داشته باشد. این دوره درمان برای این دسته از بیماران از درمان با ابزارهای ثابت ارتودنسی آغاز می شود، پس از آن ابزارها از دهان خارج می شوند و پس از جراحی ارتوگناتیک (جراحی فک در درمان ارتودنسی) مجدداً درمان با ابزارهای ثابت یا متحرک ارتودنسی ادامه خواهد یافت.
