لکه سفید روی دندان ها پس از ارتودنسی

در طول درمان ارتودنسی با ابزارهای ثابت، به عنوان یک موقعیت نامطلوب ممکن است روی دندان ها ضایعات سفید رنگ ایجاد شوند. ضایعات سفید رنگ به عنوان نقاطی تعریف می شوند که در آن قسمت ها مواد معدنی مینای دندان ها از بین رفته است یا اصطلاحاً دمینرالیزیشن اتفاق افتاده است که می تواند در طول درمان با ابزارهای ثابت ارتودنسی، اطراف براکت ها، لوله ها، یا حلقه های ارتودنسی اتفاق بیفتد. محل آنها بیشتر روی تاج لبی- لثه ای دندان ها است. نقاط سفید رنگ می توانند حتی یک ماه پس از قرار گیری ابزارهای ثابت، و در اکثر بیماران پس از ۶ یا ۱۲ ماه مشاهده شوند. این وضعیت دمینرالیزیشن مینای دندان ها یکی از مشکلات درمان ارتودنسی است و نشانگر یک مشکل بالینی اصلی است که می تواند نتایج مواردی که با موفقیت درمان شده اند را پیچیده کند. ارتودنسی نه تنها عملکرد دندان ها، بلکه ظاهر لبخند بیمار را نیز  بهبود می بخشد، بنابراین در طول درمان این مشکلات باید به حداقل رسانده شوند. شایع ترین دلیل برای بروز این پدیده عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان ها است. در این مقاله به مرور ریسک فاکتورهای تشکیل، پیشگیری، و درمان موفق این ضایعات سفید رنگ خواهیم پرداخت.

برای اجتناب نمودن از عوارض جانبی استفاده از بریس های ارتودنسی، برای هر بیمار، قبل از قرار گیری ابزارهای ثابت ارتودنسی روی دندان ها، برای حفظ خوب بهداشت دهان باید آموزش های لازم داده شوند.

ایجاد لکه سفید دندان در طول ارتودنسی

ظهور ضایعات سفید رنگ روی دندان ها روی سطوح لبی دندان ها در طول درمان ارتودنسی شایع ترین مشکل بالینی است که به عنوان مشکلات جانبی درمان ارتودنسی اتفاق می افتد. افزایش و طولانی شدن تجمع پلاک های دندانی یکی از دلایلی است که این تغییرات ناخواسته اتفاق می افتند. وجود براکت ها، اتصالات، سیم ها، حلقه ها، لیگاچورها، و سطوح غیر هم سطح آنها در حفره دهان موجب افزایش انباشته شدن پلاک های دندانی روی سطوح لبی تاج های دندان ها می شود. در بیمارانی که بهداشت دهان و دندان ها را به خوبی رعایت نمی کنند، منجر به تجمع پلاک و تأثیر طولانی مدت آن می شود، که در نهایت به از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان ها (دمینرالیزیشن) ختم می شود.

ضایعات سفید رنگ تحت عنوان “نخستین نشانه های پوسیدگی دندان تعریف می شوند که به عنوان یک نوع ضایعه روی مینای دندان ها مشاهده می شوند و با چشم غیر مصلح نیز قابل تشخیص هستند”. این ضایعات سفید رنگ تخلخل زیر سطح مینای دندان ناشی از دمینرالیزیشن (از بین رفتن مواد معدنی) هستند، که وقتی روی سطح صاف قرار می گیرند می توان آنها را به شکل شیری کدر مشاهده کرد. ظهور ضایعات سفید رنگ پس از درمان ارتودنسی ۲-۹۶% است. بیشترین دندان هایی که تحت تأثیر قرار می گیرند دندان های پیشین، دندان های لترال دندان های پیشین و دندان های نیش ماگزیلا، و دندان های نیش و دو پایه (پرمولر) مندیبل هستند. کنترل و مدیریت ضایعات سفید رنگ شامل روش های پیشگیری، دمینرالیزیشن و روش هایی هستند که برای معدنی سازی مجدد ضایعاتی استفاده می شوند که قبلاً شکل گرفته اند. معدنی سازی مجدد (ریمینرالیزیشن) فرایند احیاء مجدد مواد معدنی در قالب یون های معدنی در مینای دندان ها است. دمینرالیزیشن فرایند برداشتن مواد معدنی در قالب یون ها، از سطح مینای دندان ها است.

لکه های سفید رنگ روی دندان ها پس از ارتودنسی

علت ایجاد لکه های سفید روی دندان

ظهور ضایعات سفید رنگ نتیجه روندی است که بین کربوهیدرات های موجود در رژیم غذایی و باکتری های موجود در بزاق اتفاق می افتند. این روند منجر به عدم تعادل در روند دمینرالیزیشن و ریمینرالیزیشن می شود که روی سطح مینای دندان ها اتفاق می افتد. بواسطه از دست رفتن مواد معدنی زیر سطح مینای دندان ها نقاط سفید کدری روی دندان ها ظاهر می شوند. این موجب افزایش تخلخل سطح مینای دندان می شود و مانند گچ به نظر می رسد. اگر سطح دندان دست نخورده باقی بماند، این امکان وجود دارد که روند دمینرالیزیشن متوقف شود و ریمینرالیزیشن (معدنی سازی مجدد) ضایعه می تواند به صورت خود به خود معکوس شود. برای رخ دادن این معدنی سازی مجدد خود به خود، ترکیبی از فلوراید لازم است که می تواند با اهداف درمانی و برای جبران مواد معدنی موجود در بزاق دهان روی دندان ها اعمال شود. در صورتی که مواد معدنی زیر سطح مینای دندان برای مدت زمان طولانی از دست رفته باشند، معدنی سازی مجدد نمی تواند به صورت خود به خود اتفاق بیفتد و پوسیدگی ها و حفره های دندانی می توانند شکل بگیرند. نقش اصلی در شکل گیری این ضایعات را تغییر pH در بزاق دهان و وجود باکتری در پلاک های دندانی ایفا می کند.

لکه های سفید رنگ روی دندان ها پس از ارتودنسی

باکتری ها

با استفاده از نتایج تحقیقاتی که در گذشته انجام شده اند دریافتیم که در ضایعات پوسیدگی های دندانی وجود استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیلوس افزایش می یابند. با وجود ابزارهای ارتودنسی در دهان، باکتری های اسیدی افزایش پیدا می کنند. در دوره ۶ تا ۱۵ هفته پس از برداشتن ابزار ارتودنسی کاهش باکتری مشاهده می شود.

بزاق دهان

بزاق نقش مهمی در روند معدنی سازی مجدد مینای دندان ها ایفا می کند. با کمک بزاق دهان، یون های فلوراید می توانند یه مینای دندان برسند. بزاق دهان، قرار گرفتن دندان در معرض کربوهیدرات موجود در رژیم غذایی و اسیدیته پلاک، که دارای باکتری های اسیدی است، را تنظیم می کند. جریان داشتن بزاق دهان باعث می شود دهان به صورت خود به خود تمیزکاری مکانیکی خود را انجام دهد. دندان هایی که کمتر در معرض جریان بزاق دهان قرار دارند، اغلب دچار بروز ضایعات سفید رنگ می شوند. بیشتر سمت باکال دندان های قدامی قوس دندانی بالا دچار این عارضه می شوند. یک سوم لثه ای تاج دندان ها، بین محلی که براکت ها قرار دارند و قسمت گردن تاج بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند. سطح لینگوال دندان های مندیبل به خاطر بیشتر جریان داشتن بزاق دهان، کمتر دچار دمینرالیزیشن می شود. بنابراین، در بیمارانی که از ریتینرهای لینگوال در فک پایین، از دندان های نیش تا نیش استفاده می کنند، اغلب با تشکیل رسوب مواجه می شوند. این نکته به ما می گوید که افزایش معدنی شدن در نتیجه بزاق اتفاق می افتد. pH بزاق دهان به مقدار ترشح آن بستگی دارد. در مواردی که بزاق ترشح نشود، pH کمتر از ۶ است، در حالی که در صورت تحریک شدن ترشح بزاق، pH حدود ۸ است. pH پایین یا اسیدی موجب تحریک رشد باکتری های اسید می شود.

پیشگیری از بروز لکه سفید روی دندان

چندین عامل وجود دارند که در پیشگیری از بروز ضایعات سفید رنگ روی دندان ها نقش دارند. این عوامل در درجه اول آموزش بیماران برای حفظ صحیح بهداشت دهان و دندان ها قبل از کارگذاری ابزارهای ثابت و استفاده از فلوراید در طول درمان ارتودنسی است. اگر در نتیجه عدم رعایت بهداشت صحیح ضایعات سفید رنگ بروز پیدا کنند، روش هایی وجود دارند که می توانند به کاهش قابل مشاهده بودن آنها و متقاعد کننده بودن زیبایی ظاهری کمک کنند، مانند استفاده از کرم CPP-ACP و روش میکرو ابریژن microabrasion.

لکه های سفید رنگ روی دندان ها پس از ارتودنسی

آموزش بیمار و بهداشت دهان

وجود ابزارهای ثابت ارتودنسی باعث می شود حفظ بهداشت دهان و دندان ها پیچیده باشد. بعلاوه، این ابزارها منجر به انباشته شدن پلاک های دندانی می شوند که بیشتر روی لبه های سرویکال مینای دندان، لبه های بین براکت ها و لثه ها، واقع شده اند. به همین علت، تصور می شود بیشترین ضایعات سفید رنگ در این بخش از تاج دندان ها ایجاد شوند. بیمارانی که بهداشت دهان و دندان ها را به خوبی رعایت نمی کنند، قبل از آغاز درمان ارتودنسی باید از عواقب احتمالی ناشی از بهداشت نامناسب آگاه باشند.

دستیار ارتودنتیست باید روش های مسواک زدن صحیح را به بیماران آموزش دهد. حداقل دو مرتبه مسواک زدن در طول روز، و برای نتایج بهتر، بعد هر وعده غذایی، برای جلوگیری از تجمع پلاک ها توصیه می شود.

فلوراید

فلوراید نقش مهمی در پیشگیری از تشکیل ضایعات سفید رنگ روی دندان ها ایفا می کند. آنها می توانند در شبکه هیدروکسی آپاتیت مینای دندان قرار بگیرند و به همین دلیل به استحکام آن بیفزایند. کلسیم فلوراید اصلی ترین محصولی است که طی درمان با فلوراید روی مینای دندان استفاده می شود و دارای ویژگی مهم ضد پوسیدگی بودن است. در طول درمان ارتودنسی می توان از فلوراید به روش های مختلفی استفاده کرد: دهانشویه، فلوراید موجود در خمیر دندان، ژل ها و وارنیش هایی که برای پوشش دادن دندان ها استفاده می شوند. مطالعات متعددی نشان می دهند که استفاده منظم از فلوراید در خمیر دندان، از ایجاد ضایعات در اطراف براکت ها جلوگیری نمی کند. استفاده از حلال های دهان (دهانشویه ها) با سدیم فلوراید (۰۵/۰% یا ۲/۰%) در طول درمان ارتودنسی می توانند به کاهش روند دمینرالیزیشن کمک کنند. استفاده از سمان (چسب مخصوص دندانپزشکی) گلاس آینومر برای چسباندن براکت ها و حلقه های ارتودنتیک، در مقایسه با سمان های رزین کامپوزیت، کاهش چشمگیر ۵/۱۶ درصدی در دمینرالیزیشن داشت. دورافات (۵% NaF)، محافظت کننده فلور (دی فلوئورسیلان ۱% و F 1%)، دورافلور (۵% NaF) همگی از جمله پر استفاده ترین وارنیش های فلوراید هستند.

لکه های سفید رنگ روی دندان ها پس از ارتودنسی

کرم کازئین فسفو پپتید آمورفوس کلسیم فسفات  Casein phosphopeptide-amprphous calcium phosphate (CPP-ACP)

این کرم با تجویز دندانپزشک باید بعد از هر مرتبه (دو مرتبه) مسواک زدن در طول روز استفاده شود. پس از اعمال کرم، بیمار باید به مدت ۳ دقیقه دهان خود را باز نگه دارد. ۳۰ دقیقه پس از اعمال آن روی دندان ها، خوردن و نوشیدن ممنوع است. در طول این دوره، کرم می تواند روی دندان ها عمل کند و ضایعات سفید رنگ را ترمیم و برطرف نماید.

لکه های سفید رنگ روی دندان ها پس از ارتودنسی

میکرو ابریژن Microabrasion

این تکنیک با اسید هیدرو کلریک ۱۸% که مخلوطی از پودر پوکه ریز (pumice powder) است انجام می شود تا شکل دوغاب مانندی به خود بگیرد. دندان هایی که روند تشکیل ضایعات سفید رنگ روی آنها آغاز شده است، با دقت با پودر pumice powder پاکسازی می شوند. برای ایزوله کردن بافت های اطراف می توان از رابر دم استفاده کرد. این فرایند برای یک دوره دو هفته ای، ۳ تا ۴ مرتبه تکرار می شود. تحقیقات حاکی از این هستند که تکنیک میکرو ابریژن نتایج زیبایی باور تکردنی خواهد داشت. این تکنیک برای ضایعات سفید رنگ خفیف تا متوسط ۹۹%، و برای ضایعات شدید ۹۴% موفقیت آمیز بوده اند.

توصیه ها

بر اساس تحقیقات و تجربیات خود ارتودنتیست ها، برخی توصیه ها هستند که می توانند به پیشگیری از بروز ضایعات سفید رنگ روی دندان ها کمک کنند، که عبارتند از:

• ایجاد انگیزه در بیمارانی که از ابزارهای ثابت ارتودنسی استفاده می کنند برای حفظ عادی بهداشت دهان
• دادن دستورالعمل های لازم به بیمار برای درست مسواک زدن
• حداقل دفعات مسواک زدن در طول روز باید دو مرتبه باشد
• استفاده روزانه از دهانشویه های فلوراید
• استفاده از سمان های گلاس آینومر برای باندینگ حلقه ها و براکت ها
• در صورتظاهر شدن ضایعات سفید رنگ باید از خمیر دندان یا میکروابریژن استفاده کرد.

نتیجه گیری

دمینرالیزیشنی که در طول درمان ارتودنسی اتفاق می افتد، اصلی ترین مشکل بالینی است که برای ارتودنتیست ها و بیماران اتفاق می افتد. ظهور ضایعات سفید رنگ در طول درمان ارتودنسی با ابزارهای ثابت قابل پیشگیری است. حفظ بهداشت خوب دهان و برداشت مکانیکی پلاک ها برای پیشگیری از بروز ضایعات سفید رنگ ضروری است. وجود فلوراید، حتی در غلظت های پایین برای پیشگیری از بروز پوسیدگی و حفره های دندانی لازم است. در صورت ظهور ضایعات سفید رنگ، استفاده از موس دندان و میکرو ابریژن می توانند زیبایی ظاهری را بهبود ببخشند.