کودکان با رفتاری غیر ارادی متولد می‌شوند. یکی از این رفتارها، مکیدن ناخودآگاه هر شی است که درون دهان آنها قرار می‌گیرد. این رفتار طی چند ماهه‌ی نخست زندگی، به یادگیری خوردن شیر مادر کمک می‌کند و حدود ۴ ماهگی از بین خواهد رفت. با این حال، مکیدن انگشت عادتی غیرارادی و ناخودآگاه نیست، بلکه تصور می‌شود کودک به واسطه‌ی آن تلاش می‌کند در خود آرامش ایجاد نماید.

معمولا مکیدن انگشت در اوایل کودکی تاثیرات سوء طولانی مدتی نخواهد داشت و اکثر کودکان در سنین ۲ تا ۴ سالگی به طور خود به خود آن را ترک خواهند کرد. با این حال، اگر عادت مکیدن انگشت یا شصت بیشتر از این زمان به طول انجامد می‌تواند رشد طبیعی فک‌ها را تغییر دهد و با رشد دندان‌های دائمی در دهان، موجب کجی و انحراف آنها خواهد شد.

مشکلات شایع ناشی از عادت مکیدن انگشت

در زیر به مشکلاتی اشاره خواهیم کرد که معمولا ناشی از مکیدن انگشت می‌باشند و مستلزم درمان ارتودنسی می‌باشند:

جلوآمدن دندان‌های قدامی فک بالا

این مشکل با محل قرارگیری دندان مرتبط است، و نتیجه‌ی آن انحراف نوک دندان‌های قدامی میانی رو به جلو خواهد بود. در برخی موارد، ممکن است شکل‌گیری فک تحت تاثیر قرار گیرد، که احتمالا منجر به جلوآمدن دندان‌ها و فک بالا نسبت به کل صورت خواهد شد.

عقب رفتن دندان‌های قدامی فک پایین

فشار انگشت به دندان‌ها موجب خواهد شد نوک دندان‌های پیش میانی فک پایین رو به زبان باشد.

اپن بایت

با روی هم قرار دادن فک بالا و پایین، یا به اصطلاح با بستن بایت، دندان‌های بالا و پایین به یکدیگر نزدیک نمی‌شوند. حفره یا شکاف بین دندان‌های قدامی فک بالا و پایین ممکن است دقیقا به شکل انگشت یا شصت کودک درآید.

کراس بایت

در نتیجه‌ی مکیدن انگشت، ممکن است فک بالا باریک‌تر از فک پایین شود، به گونه‌ای که دندان‌های فک بالا و پایین به درستی روی یکدیگر قرار نگیرند. این مشکل ممکن است در نتیجه‌ی منقبض کردن عضلات چانه حین مکیدن انگشت بوجود آید.

هنگام تلاش برای ترک عادت مکیدن انگشت در کودکان باید کاملا مراقب بود. زیرا آنها این رفتار را با هدف ایجاد آرامش در خود انجام می‌دهند و والدین باید نسبت به عامل روانی منشاء بروز این عادت حساس باشند. تنبیه و سرزنش بهترین رویکرد نیستند – بلکه باید در این راه صبور بود و به تشویق متوصل شد.

راهکارهای ترک عادت مکیدن انگشت

• تشویق کودک و در آغوش گرفتن او یا دادن جایزه می‌توانند آنها را به ترک این عادت ترغیب کنند.
• از سرزنش کردن او اجتناب کنید زیرا ممکن است در کودک حالت تدافعی ایجاد نماید.
• برای هر روز یا هر هفته‌ای که کودک انگشت خود را نمی‌مکد، و درواقع برای پیشرفت کودک در راه ترک این عادت روی تقویم علامت گذاری کنید یا برای آن جدول طراحی کنید.
• به عنوان جایزه یا به او اسباب بازی بدهید یا او را برای گردش بیرون ببرید.
• از ابزاری استفاده کنید که انجام این عادت را به او یادآوری کنند، مثلا روی ناخن‌های او لاک ناخن بدمزه بزنید، یا هنگام خواب روی انگشت او چسب زخم بپیچید.
• برای پرت کردن حواس او از مکیدن انگشت، از چیزی مانند یک اسباب بازی استفاده نمایید.

• هنگام خواب برای او دستکش یا محافظ انگشت بپوشید که به صورت آماده در بازار وجود دارند.
• اگر هیچ کدام از اقدامات محافظه‌کارانه‌ی بالا موثر واقع نشوند، با مراجعه به ارتودنتیست، ممکن است وی استفاده از ابزارهای مختلف ارتودنسی را پیشنهاد دهد.

درمان‌های اولیه‌ی ارتودنسی به منظور ترک عادت مکیدن انگشت

اگر کودک شما به مدت طولانی عادت مکیدن انگشت را با خود به همراه داشته است و این عادت به تدریج در حال تغییر شکل فک و فرم قرارگیری دندان‌های اوست، ممکن است استفاده از درمان‌های اولیه‌ی ارتودنسی ضروری باشند. درمان پیش از نوجوانی معمولا نخستین مرحله است و به هدایت رشد صحیح فک کمک می‌کند به گونه‌ای که در آینده نیاز نباشد از درمان‌های گسترده‌ی ارتودنسی برای اصلاح بایت استفاده نمود. بعلاوه با استفاده از درمان‌های ارتودنسی می‌توان اطمینان حاصل نمود که فضای کافی برای رشد صحیح دندان‌های دائمی وجود خواهد داشت. این ابزارها به پیشگیری از فشردگی و نامرتبی دندان‌ها و دیگر مسائل مربوط به صافی دندان‌ها و مشکلات ظاهری کمک خواهند کرد.

گزینه‌های درمان ارتودنسی

نوع درمان ارتودنسی که کودک شما به آن نیاز خواهد داشت، به نوع مشکل او بستگی خواهد داشت که در پی عادت مکیدن انگشت بوجود آمده است. در برخی موارد ممکن است طی مراحل نخست درمان نیاز باشد از فضادهنده‌ها (spacers) استفاده شود تا دهان برای رشد در آینده مهیا شود و از ایجاد دیگر مشکلات ارتودنسی جلوگیری به عمل آید. دومین مرحله‌ی درمان ارتودنسی در سنین نوجوانی صورت می‌گیرد که ممکن است شامل اصلاح و درمان مشکلات گسترده‌ی بایت و فک و نیز صاف و یکدست نمودن دندان‌های کج باشد که با استفاده از بریس‌های فلزی سنتی یا بریس‌های زبانی (لینگوال) انجام می‌شود.

اگر نگران تاثیرات عادت مکیدن انگشت روی دندان‌ها و لبخند کودک خود هستید، بهترین راه این است که برنامه‌ای طولانی مدت برای مراجعه منظم به ارتودنتیست طراحی کنید. تنها یک ارتودنتیست قادر خواهد بود وضعیت دندان‌ها و فک او را به درستی بررسی نماید تا مشکلات بالقوه و احتمالی را شناسایی نموده و یک طرح درمان ارتودنسی مناسب ارائه دهد. در مقاله بعد به طور مفصل به معرفی ابزارهای ارتودنسی خواهیم پرداخت که در ترک این عادت موثر خواهند بود.

ارتودنسی یکی از شاخه‌های دندانپزشکی است که به طور کلی به درمان مال اکلوژن می‌پردازد و هدف آن صاف و یکدست کردن دندان‌ها می‌باشد. مال اکلوژن به شرایطی گفته می‌شود که هنگام بسته بودن دهان، دندان‌ها به درستی روی یکدیگر قرار نمی‌گیرند که نتیجه‌ی آن ایجاد مشکل یا اختلال در بایت است. اگر رشد دندان‌ها به درستی هدایت نشود، مال اکلوژن بوجود خواهد آمد. دندان‌ها کج و ناصاف خواهند بود و در یک ردیف کنار یکدیگر قرار نخواهند گرفت.

مال اکلوژن بیماری محسوب نمی‌شود زیرا سلامت جسمی را تحت تاثیر قرار نخواهد داد. این عارضه تنها به تغییر در موقعیت دندان‌ها مربوط می‌شود. با این حال، با ایجاد اختلال در بایت ممکن است از طرفی شکل صورت و ظاهر فرد را تحت تاثیر قرار دهد و از سوی دیگر با ایجاد مشکل در جویدن، گفتار و عملکرد تنفسی دندا‌ن‌ها، در نهایت منجر به ایجاد حس ناراحتی، افسردگی و عدم اعتماد به نفس خواهد شد.

از جمله عواملی که ممکن است منجر به ایجاد مشکل در بایت شوند عبارتند از آسیب به دندان‌ها یا استخوان‌های صورت، مکیدن شصت یا انگشت به طور مداوم و عوامل دیگر. مال اکلوژن شدید می‌تواند غذا خوردن، گفتار و رعایت بهداشت دندان‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

درمان ارتودنسی می‌تواند به درمان یا بهبود مشکلات زیر کمک کند:

جلوآمدگی دندان‌های پیشین (Protruding front teeth)

در برخی موارد دندان‌های پیش فک بالا رو به جلو متمایل هستند و خیلی جلوتر از دندان‌های فک پایین قرار می‌گیرند که در ظاهر شکل بدی بوجود می‌آورند و گفتار را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. درمان ارتودنسی می‌تواند با حل این مشکل ظاهر چهره را بهبود دهد و از ایجاد آسیب به دندان طی حوادث ورزشی ممانعت به عمل آورد.

دندان‌های فشرده و نامرتب (Crowding)

در فک‌هایی که عرض آنها کم است، شاید جای کافی برای تمام دندان‌ها وجود نداشته باشد. ممکن است ارتودنتیست یک یا دو دندان را بکشد تا برای دندان‌های دیگر فضای کافی ایجاد شود.

دندان‌های نهفته (Impacted teeth)

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که دندان دائمی (بیشتر دندان عقل) از لثه یا استخوان بیرون نمی‌آید، یا تنها بخشی از آن قابل مشاهده است.

دندان‌های نامتقارن (Asymmetrical teeth)

در این حالت، دندان‌های بالا و پایین کنار یکدیگر جفت نمی‌شوند، بویژه زمانی که حین بسته بودن دهان دندان‌ها نشان داده می‌شوند.

دیپ بایت (Deep bite) یا اور بایت (overbite)

در این حالت، دندان‌های فک بالا مقدار زیادی از دندان‌های فک پایین را می‌پوشانند، و در موارد وخیم‌تر، ممکن است باعث شود دندان‌های فک بالا در کام (سقف دهان) فرو روند.

بایت معکوس (Reverse bite)

در این حالت، با قرار دادن دندان‌ها روی یکدیگر، دندان‌های فک بالا درون دندان‌های فک پایین قرار می‌گیرند به همین دلیل در ظاهر صورت، فک پایین کاملا به جلو متمایل می‌شود که در زیبایی چهره خلل ایجاد می‌کند.

اپن بایت (Open bite)

زمانی که دندان‌ها روی یکدیگر قرار می‌گیرند، بین دندان‌های فک بالا و دندان‌های فک پایین شکاف وجود دارد که جویدن صحیح و گفتار را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در برخی موارد منجر به ایجاد عاداتی از قبیل فشار به زبان می‌شود.

آندر بایت (Underbite)

با بستن بایت، دندان‌های فک بالا خیلی عقب قرار می‌گیرند، یا دندان‌های فک پایین خیلی جلو قرار می‌گیرند.

کراس بایت (Crossbite)

در این نوع ناهنجاری، زمانی که دندان‌ها روی یکدیگر قرار می‌گیرند، به جای آنکه دندان‌های فک بالا اندکی جلوتر از دندان‌های فک پایین قرار گیرند، در بخشی از فک که دچار کراس بایت است، دندان‌های فک پایین جلوتر از فک بالا قرار می‌گیرند. عدم درمان این عارضه موجب رشد غیرعادی و بدشکل شدن فک خواهد شد.

فاصله زیاد بین دندان‌ها (Spacing)

در دندان‌های فاصله‌دار، برعکس دندان‌های فشرده، بین دندان‌ها شکاف یا فاصله وجود دارد، که علت آن ممکن است عدم وجود یک دندان باشد یا اینکه دندان‌ها نمی‌توانند به طور کامل دهان را پر کنند. این مشکل اساسا به زیبایی مربوط می‌شود.

ارتودنتیست قادر است به حل مشکلاتی از قبیل ساییدن یا فشردن دندان‌ها و حرکت یا ایجاد صدای تق تق در فک نیز کمک کند. با حل همه‌ی این مشکلات می‌توان سلامت دهان و دندان‌ها و لثه‌ها را در دراز مدت تضمین نمود. بر اساس کلیه‌ی نکاتی که ذکر شد می‌توان نتیجه‌گیری کرد که درمان ارتودنسی می‌تواند ظاهر دندان‌ها را بهبود بخشد، اما می‌تواند در نهایت منجر به بهبود جویدن و گفتار شود و در برخی موارد از آسیب و پوسیدگی دندان جلوگیری ‌نماید

 

وسیع کننده کام یا پالاتال اکسپندر وسیله ‌ای در ارتودنسی است که برای بزرگ‌تر کردن فک بالا (ماگزیلاری) استفاده می‌شود تا فضای کافی برای همه دندان‌ها در قوس دندانی وجود داشته باشد. علاوه بر وسیع کننده فک بالا، وسیله ‌ای نیز برای بزرگ کردن فک پایین وجود دارد. امروزه درمان بزرگ کردن فک بالا در ارتودنسی متداول است.

سن استفاده از وسیع کننده کام

استفاده از وسیع کننده کام بیشتر در کودکان متداول می‌شود. اگر چه می‌توان از این وسیله برای افراد بزرگسال نیز استفاده کرد. میزان فضایی که با کمک وسیع کننده قرار است ایجاد شود و سن بیمار، تعیین‌ کننده طول دوره درمان هستند. مهم‌ترین مزیت درمان ارتودنسی در کودکی امکان بهره بردن از وضعیت رشد استخوان‌ها و دندان‌ها است به این معنی که می‌توان تنها با هدایت رشد بسیاری از مشکلات را حل کرد. به همین علت وسیع کننده کام در حداکثر سن رشد، بیشترین کارایی را دارد.

وسیع کننده کام چیست؟

این وسیله ارتودنسی از یک بدنه و گیره های فلزی در کناره ها تشکیل شده است. در وسط بدنه این وسیله یک پیچ تعبیه ‌شده که با کلید مخصوص پیچانده می‌شود. هر بار که این پیچ‌ را میپیچانید، دستگاه فعال و سفت می‌شود و کششی در درز میانه کام ایجاد می‌کند. این وسیله به تدریج فضای خالی بیشتری در وسط سقف دهان ایجاد می‌کند که به تدریج با استخوان جدید پر می‌شود. ممکن است این اتفاق به نظرتان ترسناک باشد، اما باید بدانید تا پیش از اتمام سن رشد درز میانی کام بسته نمی‌شود به همین علت وسیع کننده کام در واقع از درز میانی کام برای پهن کردن فک بهره میبرد. ممکن است این کار چند ماه زمان ببرد. برای هر فردی وسیع کننده کام جداگانه و بر اساس قالب به‌ دست ‌آمده از دهان او ساخته می‌شود. معمولاً پس از این که فضای لازم ایجاد شد چند ماه دیگر نیز باید وسیع کننده کام جای خود بماند تا نتایج حاصل شده تثبیت شود.

کاربردهای وسیع کننده کام چیست

معمولاً وسیع کننده کام برای سه مشکل اصلی زیر استفاده می‌شود:

• 

  اکسپندر یا وسیع کننده کام چیست؟

 

• کراس بایت – کراس بایت به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فک بالا باریک بوده و بنابراین دندان‌های بالایی در سطح داخلی دندان‌های پایینی قرار می‌گیرند در حالی که در وضعیت نرمال دندان‌های بالایی کمی بیرون زده تر از دندان‌های پایینی قرار دارند. برای اصلاح این وضعیت باید فک بالا پهن‌تر شود.

 

• به هم فشردگی دندان‌ها و کمبود فضا – پیش از این که همه دندان‌های دائمی در بیایند می‌توان متوجه کمبود فضای فک و به هم فشردگی و کج شدن دندان‌ها شد. با پهنتر کردن فک بالا می‌توان فضای بیشتری در قوس دندانی ایجاد کرد تا نیازی به کشیدن دندان دائمی وجود نداشته باشد.

• نهفتگی دندان – در صورتی ‌که دندانی که باید پیش از این بیرون میزده، هنوز بیرون نزده است ممکن است دندان نهفته باشد. در صورتی که علت نهفتگی دندان کمبود جا و مسدود شدن مسیر باشد، با پهن کردن فک می‌توان فضای لازم را برای بیرون زدن دندان فراهم کرد. نهفتگی اغلب در دندان‌های نیش اتفاق می‌افتد. دندان‌های نیش به دندان‌های نسبتا نوک تیزی گفته میشود که مجاور دندانهای آسیاب کوچک قرار دارند.

همچنین با پهن کردن فک بالا می‌توان تعادل را به نیمه پایینی صورت باز کردن و لبخند را زیباتر کند. همچنین تعداد دندان‌هایی که باید در طی درمان ارتودنسی کشیده شوند کمتر می‌شود و یا اصلاً ممکن است نیازی به این کار وجود نداشته باشد. طول دوره درمان ارتودنسی با براکت نیز کوتاه‌تر می‌شود. پهن کردن فک در بسیاری از موارد می‌تواند مشکلات تنفسی را بهبود بخشد.

استفاده از وسیع کننده کام چگونه است؟

در ابتدا ممکن است کمی درد یا فشار در فک بالا احساس کنید که معمولاً چند دقیقه پس از پیچاندن پیچ بدنه وسیله تجربه می‌شود و زود برطرف می‌شود. درد یا ناراحتی حاصل از استفاده از این وسیله بسیار کمتر از براکت است. در ابتدا ممکن است صحبت کردن و غذا خوردن دشوار شود چرا که جایگاه زبان تغییرکرده و باید این وسیله عادت کند. در طی درمان ممکن است فاصله بین دندانهای جلویی ایجاد شود که امری کاملاً طبیعی است و نشان دهنده عملکرد درست وسیع کننده می‌باشد.

اگر به دندان‌های دیگران توجه کنید متوجه می‌شوید برخی افراد دندان‌هایشان جلوزدگی داشته و برخی دیگر بین دندان‌هایشان فاصله وجود دارد، برخی دندان‌هایشان کج و چرخیده است و برخی دیگر چانه شان عقب مانده یا جلو زده است. همه این مشکلات با درمان ارتودنسی قابل اصلاح هستند به همین علت امروزه افراد بسیار زیادی متقاضی درمان ارتودنسی هستند تا دندان‌های خود را صاف و مرتب و فکها را همراستا نمایند.

ارتودنسی چیست؟

ارتودنسی شاخه ‌ای از دندانپزشکی عمومی است و ارتودنتیست کسی است که علاوه بر تحصیلات عمومی دندانپزشکی، دو یا چند سال صرف آموزش و کسب تخصص و مهارت در زمینه درمان‌های ارتودنسی می‌نماید. در صورتی که به دندان پزشک عمومی مراجعه کنید و مشکلات ارتودنسی داشته باشید دندان‌پزشک شما را به ارتودنتیست ارجاع می‌دهد.

انواع مشکلات ارتودنسی

به مشکلات ناهمراستایی دندان‌ها و جفت نبودن دندانها بر یکدیگر مال اکلوژن گفته می‌شود. مال اکلوژن انواع گوناگون دارد که برخی مرتبط با رشد فک بوده و برخی به خود دندانها مربوط میشود. مشکلات دندانی ارتودنسی ممکن است در اثر عدم تشکیل مادرزادی دندان، دندان اضافی، کمبود فضای فک، جلو زدگی دندانها، بزرگ‌ بودن فکها و فاصله بین دندان‌ها و مشکلات دیگر ایجاد شده باشد. همچنین مسائلی مانند از دست دادن زود هنگام دندان شیری، تاخیر در افتادن دندان شیری، عادات دهانی نامناسب مانند مکیدن انگشت و الگوی بلع فشار زبان، حوادث و تصادفات و برخی انواع بیماری‌های دهان می‌تواند منجر به نیاز به درمان ارتودنسی شوند.

اصلاح مشکلات ارتودنسی تنها به علت زیبایی و بهبود اعتماد به نفس افراد نیست بلکه برای سلامت دهان و دندان و بدن اهمیت زیادی دارد. مال اکلوژن باعث می‌شود نتوانید غذا را به درستی بجوید. همچنین ممکن است مانع عدم تلفظ صحیح حروف و اصوات شود. مال اکلوژن باعث می‌شود بخشی از دندان بیش از حد دچار ساییدگی شود و یا در اثر فشار زیاد لب پر شده و یا بشکند. همچنین لثه پیرامون دندانی که به علت عدم توازن نیرو تحت فشار بیش از حد قرار دارد، پس‌روی کرده و حتی استخوان پیرامون آن ممکن است دچار مشکل شود.

از طرفی تمیز کردن دندان‌هایی که با یکدیگر همراستا نیستند دشوار بوده و در بسیاری از موارد مسواک نمی‌تواند به نواحی بین دندانی دسترسی داشته باشد. در نتیجه پلاک و باکتری‌های تجمع یافته بین دندان‌ها به خوبی تمیز نمی‌شود و پوسیدگی دندان و عفونت لثه اتفاق می‌افتد. عفونت لثه در صورتی که زود تحت درمان قرار نگیرد ممکن است گسترش یافته و باعث تحلیل رفتن استخوان فک شود.

همچنین باکتری‌های عامل عفونت لثه ممکن است وارد جریان خون شده و مشکلات جدی مانند بیماری قلبی، مشکلات مغزی، زایمان زودرس و غیره ایجاد نمایند.

وسایل ارتودنسی

امروزه برخلاف گذشته تنوع بسیار زیادی در وسیله ‌های ارتودنسی ایجاد شده است و این درمان را برای طیف گسترده ‌ای از افراد مناسب می‌سازد. درمان ارتودنسی تنها برای کودکان نیست بلکه افراد بزرگسال در هر سنی می‌توانند از فواید درمان ارتودنسی بهره ببرند.

سیستم‌های براکت امروزی انواع گوناگون از جمله براکت فلزی، سرامیکی ، پشت دندانی (لینگوال) و اینویزالاین دارند که باعث می‌شود بسیاری از افراد بزرگسال که شرایط خاصی دارند بتوانند ارتودنسی انجام دهند.

بهداشت دهان در دوران درمان ارتودنسی

از آنجایی‌ که در دوران درمان ارتودنسی، وسیله ‌ای در دهان خود قرار می‌دهید بهداشت دهان سخت‌تر اما مهم‌تر می‌شود. اگر میخواهید درمان سریع‌تر به نتیجه برسد و به مشکلات دیگر برنخورید باید مراقب پوسیدگی دندان و عفونت لثه باشید.